فیبروز کیستیک (CF)

مقدمه

فیبروز کیستیک یک بیماری وراثتی است که با تولید مخاط (موکوس) چسبنده و غلیظ که می‌تواند بسیاری از ارگان‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد، شناخته می‌شود. به عبارتی در بخش هایی از بدن که موکوس وجود دارد، موکوس در این بیماران غلیظ تر از موکوس در افراد نرمال می باشد.

شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری شامل تخریب پیشرونده سیستم تنفسی و مشکلات جدی سیستم گوارشی است. شدت این بیماری و ویژگی های آن می‌تواند در افراد گوناگون متفاوت باشد.

در افراد مبتلا به فیبروز کیستیک، بدن مخاطی ترشح می‌کند که به‌طور غیرعادی غلیظ و چسبنده است. این مخاط غیرعادی می‌تواند باعث انسداد راه‌های هوایی شود که منجر به مشکلات تنفسی شدید و عفونت‌های باکتریایی در ریه‌ها می‌شود، این عفونت‌ها باعث سرفه‌های شدید، خس خس، و التهاب می‌شوند. با گذشت زمان، تجمع مخاط و عفونت‌ها می‌تواند به تخریب دائمی ریه‌ها منجر شود، که شامل تشکیل بافت فیبروزی (فیبروز) و کیست‌ها در ریه‌ها است. این علائم ریوی مهمترین رنج در این بیماران می باشد.

بیشتر افراد مبتلا به فیبروز کیستیک دارای مشکلات گوارشی نیز هستند. برخی از نوزادان مبتلا دچار مکونیوم ایلئوس (انسداد روده‌ای که کمی پس از تولد رخ می‌دهد) می‌شوند، یعنی به علت چسبندگی روده در این بیماران امکان دفع وجود ندارد.

سایر مشکلات گوارشی ناشی از تشکیل مخاط چسبنده در پانکراس است. پانکراس ارگانی است که انسولین (هورمونی که سطح قند خون را کنترل می‌کند) و آنزیم‌هایی که به هضم غذا کمک می‌کنند، تولید می‌کند. در افراد مبتلا به فیبروز کیستیک، مخاط مجاری پانکراس را مسدود کرده که منجر به کاهش تولید انسولین و متوقف شدن ترشح آنزیم‌های گوارشی می‌شود. این مشکلات گوارشی می‌توانند منجر به اسهال، سوء تغذیه، رشد ضعیف و کاهش وزن شوند. در دوران نوجوانی یا بزرگسالی، کاهش تولید انسولین ممکن است به دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک (Cystic Fibrosis-related Diabetes Mellitus – CFRDM) منجر شود.

فیبروز کیستیک پیشتر به عنوان یک بیماری کشنده در دوران کودکی شناخته می‌شد، زیرا اکثر بیماران به علت مشکلات تنفسی که در بالاتر گفته شد فوت می کردند، اما با پیشرفت در درمان‌ها و مدیریت این بیماری، بسیاری از افراد مبتلا اکنون تا دوران میانسالی زندگی می‌کنند.

بزرگسالان مبتلا به این بیماری مشکلات سلامت تأثیرگذار بر روی سیستم تنفسی، گوارشی و تولید مثلی را تجربه می‌کنند.

بسیاری از مردان مبتلا به فیبروز کیستیک دچار فقدان دوطرفه مجاری دفران (CBAVD – Congenital Bilateral Absence of the Vas Deferens) هستند، که لوله‌های اسپرم دفران توسط مخاط مسدود می‌شود. مردان دارای CBAVD در صورت عدم درمان های مرتبط با ناباروری، نابارور خواهند بود. زنان مبتلا به فیبروز کیستیک نیز ممکن است در بارداری با مشکلاتی مواجه شوند.

چیکده برخی از نشانه های مهم بیماری فیبروز کیستیک

سرفه مزمن و خلط چسبناک

عفونت های پی در پی ریه

مشکلات گوارشی مثل گرفتگی روده

کاهش وزن و رشد کم

عرق شور

ناباروری مردان

تغییرات ژنتیکی در بیماری فیبروز کیستیک

جهش در ژن CFTR منجر به بیماری فیبروز کیستیک می‌شود. ژن CFTR راهنما هایی را برای ساخت یک کانال انتقال‌دهنده یون‌های کلرید (که جزء ترکیب سدیم کلرید یا همان نمک رایج است) به درون و بیرون از سلول فراهم می‌کند. کلرید نقش مهمی در تنظیم حرکت آب در بافت‌ها که برای تولید مخاط نازک و روان ضروری است، دارد.

جهش در ژن CFTR باعث ناهنجاری در کارکرد کانال‌های کلرید شده و آن‌ها را از تنظیم جریان یون‌های کلرید و آب در طول غشاهای سلولی بازمی‌دارد. در نتیجه، سلول‌هایی که در مسیر ریه‌ها، پانکراس و سایر ارگان‌ها قرار دارند، مخاطی تولید می‌کنند که به‌طور غیرعادی غلیظ و چسبنده است. این مخاط راه‌های هوایی و مجاری مختلف را مسدود کرده و منجر به علائم و نشانه‌های فیبروز کیستیک می‌شود.

سایر فاکتورهای ژنتیکی و محیطی نیز می‌توانند بر شدت این بیماری تأثیر بگذارند. برای مثال، جهش در ژن‌های غیر از CFTR ممکن است توضیح دهد که چرا برخی افراد مبتلا به فیبروز کیستیک نسبت به دیگران علائم شدیدتری دارند. با این حال، بسیاری از این تغییرات ژنتیکی هنوز شناسایی نشده‌اند.

الگوی توارث بیماری فیبروز کیستیک

این بیماری با الگوی توارث اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد، به این معنی که برای ایجاد بیماری، باید هر دو نسخه جهش‌یافته ژن در سلول حضور داشته باشند. والدین فرد مبتلا به یک بیماری اتوزومال مغلوب، هرکدام حامل یک نسخه جهش‌یافته از ژن هستند، اما خود علائمی از بیماری نشان نمی‌دهند.