سرطان پروستات (Prostate cancer)

سرطان پروستات

سرطان پروستات یک بیماری شایع بوده که مردان را معمولاً در میانسالی یا پیری تحت تاثیر قرار می دهد. در این بیماری، برخی سلول های پروستات به طور کنترل نشده تکثیر شده و باعث ایجاد تومور می شوند. پروستات غده ای است که مجرای ادراری مردان را احاطه نموده و به تولید منی (مایع حامل اسپرم) کمک می کند.

سرطان پروستات اولیه معمولاً موجب درد نمی شود و بیشتر مردان مبتلا علائم قابل توجهی را نشان نمی دهند. مردان مبتلا معمولاً در نتیجه غربالگری سلامتی مثل آزمایش خون برای ماده ای به نام آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA= Prostate Specific Andtigene) یا معاینه ی انگشتی مقعد شناسایی می شوند.

با بزرگتر شدن تومور، علائم و نشانه های بیماری از جمله مشکل در شروع یا متوقف کردن جریان ادرار، احساس عدم توانایی برای خالی کردن کامل مثانه، وجود خون در ادرار یا منی یا درد در هنگام انزال بروز می یابد. با این وجود، این تغییرات و علائم می تواند در نتیجه ی سایر مشکلات وابسته به دستگاه تناسلی و ادراری نیز رخ دهد. بنابراین یک یا بیش از یک مورد از علائم مذکور ضرورتاً به معنی این نیست که مرد مورد بررسی مبتلا به سرطان پروستات است.

شدت و پیامدهای سرطان پروستات به طور چشمگیری متفاوت است. سرطان پروستات اولیه معمولاً به طور موفقیت آمیزی درمان می شود. برخی از مردان مسن نیز دارای تومورهای پروستاتی بوده که بسیار آهسته رشده نموده و ممکن است هرگز در طول زندگی فرد (حتی بدون انجام تیمارهای پزشکی و درمان) مشکلی برای سلامتی ایجاد نکنند. در برخی دیگر از مردان نیز ممکن است این سرطان بسیار شدید بوده و تهدیدی جدی برای زندگی فرد باشد.

برخی تومورهای سرطانی می توانند بافت های دیگر را تحت تاثیر قرار داده و به سایر نقاط بدن انتشار یابند. تومورهایی که در یک نقطه شروع شده و سپس به سایر نقاط بدن انتشار می یابند سرطان های متاستازی نامیده می شوند. علائم و نشانه های سرطان متاستازی بستگی به این دارد که بیماری به کدام بخش های بدن انتشار یافته و کدام بافت ها را تحت تاثیر قرار داده است. در صورتی که سرطان پروستات انتشار یابد اغلب گره های لنفاوی، استخوان ها، ریه ها، کبد یا مغز را تحت تاثیر قرار می دهد. متاستاز سرطان پروستات به استخوان ها اغلب موجب درد در پائین کمر، لگن یا باسن می شود.

درصد کمی از موارد سرطان پروستات، خانوادگی هستند. این نوع سرطان های وراثتی در اثر جهش ژنی وراثتی ایجاد می شوند. سرطان های پروستات وراثتی نسبت به انواع غیر وراثتی(پراکنده) آن زودتر بروز می یابند.

تغییرات ژنتیکی در سرطان پروستات

سرطان زمانی رخ می دهد که جهش های ژنتیکی در ژن های مهم به خصوص ژن هایی که در کنترل رشد سلولی و تقسیم یا ترمیم DNA ی آسیب دیده نقش دارند رخ می دهد. این تغییرات به سلول ها امکان رشد و تقسیم کنترل نشده را داده و متعاقباً باعث ایجاد تومور می شوند. در بیشتر موارد سرطان پروستات، این تغییرات ژنتیکی در طول زندگی مردان ایجاد شده یعنی از پدر یا مادر دریافت نکرده اند، و تنها در برخی از سلول های پروستات وجود دارد. این تغییرات که جهش های سوماتیک یا تنی نامیده می شوند، وراثتی نیستند. جهش های سوماتیک در بسیاری از ژن های مختلف در سلول های سرطان پروستات یافته شده اند.

به ندرت، تغییرات ژنتیکی موجود در همه ی سلول های بدن خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می دهند. این تغییرات ژنتیکی که جهش های رده ی زایا (ژرمینال) نامیده می شوند معمولاً از یک والد به ارث می رسند. در افراد دارای جهش های رده ی زایا، تغییرات در سایر ژن ها به همراه فاکتورهایی مثل عوامل محیطی و شیوه ی زندگی بر روی احتمال ابتلای فرد به سرطان پروستات تاثیر می گذراند.

جهش های وراثتی در برخی ژن ها مثل BRCA1 ،BRCA2 و HOXB13 مسئول برخی از موارد وراثتی سرطان پروستات هستند. مردان دارای این جهش ها دارای خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان پروستات و سایر سرطان ها در طول زندگی خود می باشند. علاوه براین، مردان دارای جهش های ژنی BRCA2 یا HOXB13 ممکن است دارای خطر بالایی برای ابتلا به گونه های تهده کننده ی زندگی و شدید سرطان پروستات باشند.

پروتئین های تولید شده از ژن های BRCA1 وBRCA2 در ترمیم DNA آسیب دیده که به حفظ پایداری اطلاعات ژنتیکی سلول کمک می کند نقش دارد. به همین دلیل، پروتئین های BRCA1 وBRCA2 به عنوان پروتئین های سرکوبگر تومور شناخته می شوند. به عبارت دیگر از رشد و تکثیر سریع یا کنترل نشده ی سلول جلوگیری می کند. جهش در این ژن ها توانایی سلول ها برای ترمیم DNAی آسیب دیده را مختل نموده و منجر به بقای جهش های آسیب زای بالقوه می شود. با تجمع این نقایص، رشد و تکثیر سلول به صورت کنترل نشده صورت گرفته و منجر به ایجاد تومور می شود. ژن HOXB13 پروتئینی تولید می کند که به مناطقی از DNA متصل شده و فعالیت سایر ژن ها را تنظیم می کند. بر اساس این نقش، پروتئین تولید شده از ژن HOXB13 فاکتور رونویسی نامیده می شود. پروتئین HOXB13 نیز همچون BRCA1 وBRCA2 یک سرکوبگر تومور محسوب می شود. چهش های ژنی HOXB13 ممکن است موجب ناهنجاری در عملکرد سرکوبگری توموری پروتئین شده و متعاقباً موجب رشد و تقسیم کنترل نشده ی سلولی و ایجاد سرطان پروستات گردد.

گوناگونی وراثتی در ده ها ژن دیگر به عنوان فاکتور خطر احتمالی برای سرطان پروستات مورد مطالعه قرار گرفته اند. برخی از این ژن ها پروتئین هایی می سازند که با پروتئین های ساخته شده از ژن های BRCA1 ،BRCA2 و HOXB13 برهمکنش می کنند. سایر ژن ها احتمالاً نقش کوچکی در ایجاد سرطان پروستات دارد. با این وجود پژوهشگران بر این باورند که تاثیر ترکیبی و تجمعی گوناگونی موجود در بسیاری از این ژن ها ممکن است به طور چشمگیری بر خطر ابتلا به این سرطان تاثیر گذار باشد.

در بسیاری از خانواده ها، تغییرات ژنتیکی عامل سرطان پروستات وراثتی، ناشناخته است.

علاوه بر تغییرات ژنتیکی، پژوهشگران بسیاری از فاکتورهای محیطی و مشخصی که باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات می شوند را شناسایی نموده اند.

فاکتورهای محیطی و مرتبط با سبک زندگی در ایجاد سرطان پروستات

این فاکتورها شامل رژیم غذایی پرچرب (مصرف زیاد گوشت و لبنیات و عدم مصرف کافی سبزیجات)، شیوه زندگی کم تحرک، چاقی، مصرف زیاد الکل یا قرار گیری در معرض برخی مواد شیمیایی سمی می باشد. همچنین وجود سابقه خانوادگی سرطان پروستات به خصوص زمانی که در سنین پایین رخ داده باشد، فاکتور خطر دیگری برای ابتلای مرد به سرطان پروستات محسوب می شود.

الگوی توارثی سرطان پروستات

بسیاری از موارد سرطان پروستات مربوط به تغییرات ژنی وراثتی نمی باشند. این سرطان ها به دلیل جهش های سوماتیک رخ داده، در برخی سلول های پروستات روی می دهد. در صورتیکه عامل سرطان پروستات جهش های وراثتی باشد، نوع وراثت بیماری بستگی به ژن درگیر در بیماری دارد. برای مثال، جهش در ژن های BRCA1 ،BRCA2 و HOXB13 دارای الگوی توارث اتوزومی غالب می باشد، یعنی به ارث بردن یک ژن جهش زا چه از پدر و چه از مادر برای ایجاد سرطان گفته شده کافی می باشد،  در سایر موارد الگوی توارث پروستات مبهم است. شایان ذکر است که وقتی از توارث سرطان پروستات صحبت می شود منظور به ارث بردن خطر افزایش یافته سرطان است نه خود بیماری. در واقع همه ی افرادی که جهش در این ژن ها را به ارث می برند به سرطان مبتلا نمی شوند.